ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Η Σαμοθράκη της δεκαετίας του 1980, όπως την αποτύπωσε ο φωτογραφικός φακός του αρχαιολόγου Δημήτρη Μάτσα

Οι φωτογραφικές λήψεις χρονολογούνται από το 1981 μέχρι το 1989, την πρώτη δεκαετία της δουλειάς του Δ. Μάτσα στη Σαμοθράκη, όταν ο τελευταίος, ως υπεύθυνος για τη Σαμοθράκη αρχαιολόγος της ΙΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων με έδρα την Κομοτηνή, επόπτευε τις ανασκαφές στο Μικρό Βουνί και τον Βρυχό, την Aρχαιολογική Eπισκόπηση Σαμοθράκης στο δυτικό πεδινό τμήμα του νησιού, την εθνοαρχαιολογική έρευνα της παραδοσιακής διαχείρισης του νερού με την καταγραφή των υδροκίνητων εγκαταστάσεων (νερόμυλοι-λαδόμυλοι), ενώ παράλληλα διενεργούσε τις αυτοψίες της υπηρεσιακής καθημερινότητας, οι οποίες του έδωσαν την ευκαιρία να γνωρίσει τη Σαμοθρακίτικη ύπαιθρο και τους Σαμοθρακίτες. Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο ο Δ. Μάτσας αποτέλεσε και ενεργό μέλος της τοπικής κοινωνίας αναλαμβάνοντας για μία διετία την προεδρία του Πολιτιστικού Συλλόγου Σαμοθράκης. Καρπός αυτής της πρώτης όσμωσής του με το παρελθόν και το παρόν του νησιού είναι μία σειρά από φωτογραφικές λήψεις (ο Δ. Μ. χρησιμοποιούσε τότε μία Nikon FM με κύριους φακούς έναν NIKKOR 50mm 1: 1.4 και έναν NIKKOR 35mm 1: 2.8 και θετικά φιλμ Agfachrome-CT 18, Agfa DIA DIRECT, Kodak Ektachrome 64, Fujichrome 100 RD, Kodak Ektachrome Professional, Kodachrome 25 KM, Kodachrome 64 KR και Ektachrome 100) της αρμονικής σχέσης του ανθρωπογενούς με το φυσικό περιβάλλον: οι ρεματιές που σχηματίζει περιμετρικά ο μοναδικός σε νησιωτικά περιβάλλοντα κεντρικός ορεινός όγκος, τοπόσημο στο βόρειο Αιγαίο που συναγωνίζεται σε επιβλητικότητα το όρος Άθως, η αρχιτεκτονική της Χώρας και της Σαμοθρακίτικης υπαίθρου, ως η ανθρωπογενής προέκταση του τοπίου της Σαμοθράκης, τα καλντερίμια που χαρακτήριζαν τμήματα του παραδοσιακού οδικού δικτύου, οι ασχολίες των κατοίκων, η θάλασσα, τα τρεχούμενα νερά, και ο άνθρωπος, είτε ως μορφή, πάνω στην οποία η φύση του νησιού έχει αφήσει μία διαχρονική πατίνα, είτε στο πλαίσιο της κοινωνικής συναναστροφής, όπως οι σκηνές καφενείου που ο φωτογραφικός φακός καταγράφει από μακριά, διακριτικά θα λέγαμε, είτε στην άσκηση του πιο παραδοσιακού επαγγέλματος στο νησί, αυτό του βοσκού. Τέλος, είναι νομίζουμε σημαντικό να αναφερθεί, ότι η δεκαετία λήψης των φωτογραφιών είναι ίσως η τελευταία που στη Σαμοθράκη λειτουργούσαν ακόμα προ- και πρώτο-βιομηχανικά τεχνικά συστήματα (νερόμυλοι – λαδόμυλοι αντίστοιχα) και που ο χρόνος στο νησί συνέχιζε να αποτελεί μία αργή κυκλική επανάληψη, longue durée κατά Braudel, μία περίοδος στον απόηχο της προϊστορίας και πρώτο-ιστορίας που ερευνούσε τότε ο Δημήτρης Μάτσας στο Μικρό Βουνί και τον Βρυχό.

Οι φωτογραφίες του Σπύρου Μελετζή στη Σαμοθράκη το 1948

Ο Σπύρος Μελετζής (Ίμβρος 1906 – Αθήνα 2003), «ο ποιητής της φωτογραφίας», όπως χαρακτηριζόταν,  ασχολήθηκε με τη φωτογραφία αρχικά στο φωτογραφείο του Αλέκου Παναγιώτου στην Αλεξανδρούπολη (1923–1927) και στη συνέχεια (1927–1937) στο φωτογραφείο του Γιώργη Μπούκα στην Αθήνα. Από το 1937 άρχισε να φωτογραφίζει την Ελληνική ύπαιθρο, τους ανθρώπους της και την ιστορία της, με πρώτη εργασία την Ήπειρο. Το 1942 φωτογράφησε τον Όλυμπο και το 1943 την Πελοπόννησο. Το 1944 ανέβηκε στο βουνό ως επίσημος φωτογράφος της Εθνικής Αντίστασης. Το 1948 του ανατέθηκε η φωτογράφηση διαφόρων Ελληνικών τοπίων που επρόκειτο να διακοσμήσουν τα βαγόνια των Ελληνικών σιδηροδρόμων. Τότε επισκέφτηκε μαζί με τον Γιώργο Παναγιώτου, γιο του Αλέκου, και φωτογράφησε τη Σαμοθράκη.

Οι φωτογραφίες του θεωρούνται ιστορικά ντοκουμέντα της Ελλάδας πριν, στη διάρκεια και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε δύσκολες πολιτικά περιόδους, παρουσιάζοντας το διαχρονικό Ελληνικό τοπίο πριν τις αλλαγές της ανάπτυξης που θα ακολουθούσε. Ο Σπύρος Μελετζής έχει ακόμα φωτογραφήσει προσωπικότητες από βασιλείς και πολιτικούς μέχρι καλλιτέχνες και διανοούμενους.

Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται εδώ προέρχονται από εκτυπώσεις διαστάσεων 13Χ18 εκ. του ίδιου το 1986 από αρνητικά 6Χ6 εκ., μία επιλογή από τις οποίες είχε διακοσμήσει το Ημερολόγιο 1987 του Πολιτιστικού Συλλόγου Σαμοθράκης, το οποίο είχε επιμεληθεί ο ίδιος ο Σ. Μελετζής. Αριθμούν συνολικά 65 λήψεις, οι οποίες έχουν θέματα, τις αρχαιότητες του Ιερού των Μεγάλων Θεών, της αρχαίας πόλης της Σαμοθράκης με την οχύρωση Gattilusi, και απόψεις της Παλαιόπολης (15 λήψεις), τη Χώρα και τους ανθρώπους της (23 λήψεις), την Καμαριώτισσα και τους ανθρώπους της (6 λήψεις), ορεινά και παρόχθια τοπία (8), τους Σαμοθρακίτες κεχαγιάδες (κτηνοτρόφους / βοσκούς, 13 λήψεις). Ιδιαίτερη εντύπωση, πέρα από τη σύνθεση της εικόνας, προκαλεί το ήθος των ανθρώπινων χαρακτήρων που απεικονίζονται με τα κοντράστ των λεπτομερειών των μορφών τους και η δραματικότητα των διαβαθμίσεων του μαυρόασπρου στο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον.